Làng gốm cổ truyền Tân Phước Khánh tại Bình Dương

Làng nghề gốm Tân Phước Khánh cách thị trấn Thủ Dầu Một khoảng chục cây số. Đây là một trong ba trung tâm gốm sứ lớn của Bình Dương với hơn 300 năm lịch sử. Trong dịp kỷ niệm vàng năm 2000, đã có hơn 100 lò gốm trong làng này. Sản phẩm Tân Phước Khánh được xuất khẩu sang nhiều nước châu Âu. Nhiều gia đình giàu có nhờ đồ gốm.

Nghề gốm sứ xuất hiện ở Tân Phước Khánh từ giữa thế kỷ 17 khi một thương nhân người Hoa tình cờ đến Tân Uyên đã phát hiện ra loại đất quý màu trắng có thể làm gốm. Vị thương nhân này đã định cư rồi đưa nhiều người đến đây cùng mở các lò sản xuất gốm sứ dọc theo con suối Hố Đại. Đến đầu những năm 30 của thế kỷ 20, Tân Phước Khánh đã có khoảng hơn 10 lò gốm thủ công với sản phẩm: bát, dĩa, ấm chén, chậu hoa, chân đèn, bình, lọ, tượng người, tượng thú, đôn hình con voi, bình hoả...

Ngày nay, ngoài nguồn nguyên liệu đất sét có sẵn trong vùng, người làm gốm ở Tân Phước Khánh còn lấy từ nhiều vùng khác: đất caolin ở Bến Cát, Thuận Giao, Tân Uyên (Bình Dương) và Đà Lạt. Ban đầu, đất được đem phơi nắng cho rỏ phèn, rồi ngâm qua hai lần nước, lọc bỏ phần xác, lấy phần nhựa, trước khi nhồi cho thật nhuyễn, tạo thành hồ. Sau đó, hồ được đổ vào khuôn theo kích cỡ đủ loại sản phẩm đã được làm sẵn bằng thạch cao. Khoảng một ngày thì gỡ khuôn ra sẽ cho sản phẩm gốm thô.

Tham quan lò gốm Tân Khánh

Công đoạn tráng men cần người thợ lành nghề để có thể tráng những lớp men đều và vừa đủ. Ở lò gốm Vạn Phú, hầu hết người thợ đều có thâm niên hàng chục năm trong nghề. Ông Trần Quang, người hơn 40 năm làm gốm cho biết, để ra được một sản phẩm đẹp, cần phải thạo việc, tỉ mỉ ở các khâu cắt gọt, tráng men. Riêng công đoạn nung gốm bằng củi lại đòi hỏi thợ phải giỏi nghề và có kinh nghiệm mới canh đúng lửa cho ra những sản phẩm gốm có màu sắc đẹp. Nếu như nung củi một mẻ gốm sứ là 3 - 5 ngày thì nung bằng gas sẽ rút ngắn đáng kể thời gian.

Gốm sứ Tân Phước Khánh hiện chủ yếu sản xuất để xuất ngoại, bình quân hàng tháng một cơ sở gốm sứ cho ra lò từ 10.000 - 20.000 sản phẩm xuất khẩu, thị trường chủ yếu là các nước châu Âu. Sản phẩm gốm sứ Tân Phước Khánh cũng từng tham gia nhiều cuộc triển lãm gốm sứ ở nước ngoài. Nhiều công ty gốm sứ của Đức, Anh, Canada, Trung Quốc còn mở văn phòng đại diện tại Việt Nam để tiện giao dịch.

Là cái nôi gốm sứ của Bình Dương, Tân Phước Khánh có nhiều nghệ nhân đã cống hiến tâm huyết cả đời để tạo nên nghề truyền thống trên quê hương mình. Có thể kể đến các nghệ nhân là chủ các lò gốm ở Tân Phước Khánh, là người nắm giữ cả kho kinh nghiệm và những bí quyết gia truyền trong sản sản xuất và tạo màu men như ông Tạ Quốc, Vương Cần, Vương Quýt, Vương Hòa Hiệp… Trải qua rất nhiều thăng trầm của lịch sử phát triển, gốm Tân Phước Khánh vẫn vươn lên và dành được nhiều sự quan tâm từ phía người sử dụng./.